[ Pobierz całość w formacie PDF ]
szaleńczymi żądzami. Wybieraj co chcesz . Co byśmy wybrali? i czy nie żałowalibyśmy dokonanego
wyboru, jakikolwiek by on był?
Położyłem nacisk na zbędny charakter przyjazni, a to wymaga z mojej strony dłuższego
usprawiedliwienia.
Można dowodzić, że przyjazń posiada konkretną wartość w społeczeństwie. Każda cywilizowana religia
zaczynała istnieć wśród małej garstki przyjaciół. Nauki matematyczne poczęły się naprawdę wówczas, kiedy
kilku greckich przyjaciół zebrało się, by pomówić o liczbach, liniach i kątach. Dzisiejsze Królewskie
Towarzystwo26 powstało dzięki temu, że niegdyś kilku panów zbierało się, by w wolnych chwilach
podyskutować o tym, co ich interesowało (a poza nimi mało kogo). A romantyzm angielski to pogawędki
niegdyś pana Wordswortha i pana Coleridge a (a zwłaszcza pana Coleridge a) o wspólnej im tajemnej wizji.
Można chyba powiedzieć bez przesady, że takie były początki komunizmu, traktarianizmu27, metodyzmu,
ideowego ruchu zwalczajÄ…cego niewolnictwo, Reformacji, Odrodzenia.
Godne to jest zastanowienia. Każdy niemal czytelnik będzie prawdopodobnie uważał, że niektóre z tych
ideowych prądów są korzystne dla społeczeństwa, a niektóre szkodliwe. Wszystkie razem wzięte dowodzą,
w najlepszym razie, że przyjazń może być dla społeczeństwa dobrodziejstwem, ale może również stanowić
niebezpieczeństwo. A nawet jako dobrodziejstwo przedstawiałaby nie tyle wartości nieprzemijające: ile to,
co nazywamy wartościami kulturalnymi , byłaby czymś (tak by się wyraził Arystoteles), co nie pomaga
społeczeństwu żyć, ale pomaga mu żyć dobrze. Wartości nieprzemijające i kultura idą w parze w niektórych
epokach i okolicznościach, choć nie zawsze. Jedno w każdym razie wydaje się pewne: kiedy przyjazń rodzi
owoce mogące się przydać społeczeństwu, są one jakimś ubocznym produktem i dzieje się to przypadkiem.
Religie obmyślane dla celów społecznych, jak oddawanie boskiej czci rzymskim cesarzom lub współczesne
próby propagowania chrześcijaństwa jako środka mającego uratować kulturę , nie okazały się bardzo
skuteczne. Mała grupka przyjaciół, która obraca się plecami do świata , to właśnie są ci, którzy go
przeobrażają. Nauki matematyczne w Egipcie i Babilonii były nastawione na cele praktyczne i społeczne,
wciągnięte w służbę rolnictwa i magii. Ale to greckie nauki matematyczne nie skrępowane niczym,
uprawiane przez przyjaciół w wolnych chwilach, więcej zaważyły na szali świata. Inni znów powiedzą, że
przyjazń jest niezmiernie pożyteczna, może konieczna po to, aby jednostka mogła przetrwać, na poparcie
czego potrafią przytoczyć wiele autorytatywnych powiedzeń: nagie są plecy, za którymi nie stoi brat ,
czasem przyjaciel lgnie do nas mocniej niż brat . Gdy tak mówimy, używamy słowa przyjaciel w
znaczeniu sprzymierzeniec! W potocznym znaczeniu przyjaciel oznacza lub powinien oznaczać coś więcej.
Przyjaciel okaże się oczywiście również naszym sprzymierzeńcem, gdy zajdzie potrzeba przymierza, da nam
lub pożyczy pieniędzy, kiedy znajdziemy się w potrzebie, będzie nas pielęgnował w chorobie, wspierał we
wrogim środowisku, zrobi, co będzie mógł, dla naszych wdów i sierot. Ale takie zacne przysługi nie są
tworzywem przyjazni. I okazje do wyświadczenia ich są niemal jakąś przerwą w niej. Bo owe przysługi są i
nie są związane z przyjaznią. Są z nią związane, bo byłbyś fałszywym przyjacielem, gdybyś ich nie
wyświadczył, kiedy zajdzie po temu potrzeba, nie są z nią związane, bo rola dobroczyńcy jest zawsze czymś
przypadkowym, nawet trochę odstręczającym, a dla przyjaciela jest czymś niemal krępującym. Bo przyjazń
26 Royal Society najdawniejsze i pierwsze towarzystwo naukowe Anglii. Powstało w roku 1662, za Karola II.
27 Traktarianizm ruch religijny w łonie Kościoła anglikańskiego, dążący do powrotu do pierwotnego chrześcijaństwa,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]